Omicron varyantına yakalananlar, hastalığı başlıca öteki varyantlardan daha kolay atlatsa da sayının çoğalması sıhhat birimlerinin üzerindeki baskıyı artırmış durumda. Özellikle aşısız ve yüksek riskli kişiler için üzüntü devam ediyor.
Omicron derhal ABD’deki vakaların takriben yüzde üçünü oluşturuyor ve ülkemiz öncelikle edinmek üzere öteki ülkelerde de Omicron kaynaklı vakalarda çabuk çoğaltma yaşanıyor.
Şu başlıca kadar Omicron’la ilgili elde edilen birincil veriler, varyantın aşılara karşı dirençli olabileceğini ve Delta varyantından daha bulaşıcı olduğunu gösteriyor. Hatta Dünya Sağlık Örgütü Başkanı Tedros Adhanom Ghebreyesus “Omicron’un daha önce herhangi bir varyantta görülmeyen bir tez yayıldığı” uyarısında bulundu.
Yeni varyant, bu denli süratli bulaşınca bilim insanlarının konuyla ilgili çalışmaları da artmış durumda. En son İngiliz bilim insanları ise virüsün Omicron ile birlikte solunan havada nasıl hayatta kaldığını simüle etti.
NEM, YÜZDE 50’NİN ALTINDAYSA VİRÜS TEZ KAYBOLUYOR!
Bristol Üniversitesi Araştırma Merkezi tarafından yürütülen çalışmada, virüs içeren zerrecikleri oluşturmaya imkân veren küçük bir aygıt geliştirildi. Bu cihazla virüs parçacıklarını 5 saniye ile 20 dakika arasında herhangi bir yerde iki elektrikli halka arasında havaya saldılar.
Bu esnada sıcaklığı, nemi ve morötesi ışık yoğunluğunu da sıkıca denetim ettiler. Ortaya çıkan sonuca göre, nem yüzde 50’nin aşağı olduğunda virüs bulaşıcılığının yarısını 5 saniye içinde kaybetti. Bundan sonradan bulaşıcılık oranındaki düşüş yavaşlarken beş dakika içinde yüzde 20 daha kayıp gerçekleşti.
Yüzde 90 ıslak bir ortamda bulaşıcılıktaki düşüş daha aşamalı oldu. 5 dakika sonra zerreciklerin yüzde 52’si halen bulaşıcıydı, bu koşul 20 dakika daha sonra yüzde 10’a düştü.
Bristol Üniversitesi Araştırma Merkezi direktörü ve çalışmanın baş yazarı Prof. Dr. Jonathan Reid, “Kendimce en büyük tehlike hâlâ birisine yakın olduğumuz süre. Daha uzaklaştığınızda havada asılı kalan virüs yükünün etkisi azalıyor. bununla beraber virüs süre geçtikçe bulaşıcılığını kaybettiğinden enfeksiyon riski de azalıyor” diye konuştu.
Grafikler: Harun Elibol
VİRÜSÜN HAVADA KALIŞ SÜRESİ KISA ÇAĞRIDA BULUNMAK, AEROSOL BULAŞ DEMEKTİR
“Bu diğer varyantlarda görmediğimiz bir şey”
Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğum Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Alper Şener, “Doğrusu bu çalışmada vurgulanmak istenen Omicron’un damlacık yok, aerosol dağılma dinamiğine uygun olarak hareket etmesi” dedi ve aerosol yayılmayı şu şekilde açıkladı:
“Aerosol bölüştürme; sadece öksürme, aksırma veya söylev esnasında her tarafa yayılan tükürüklerle yok, nefes alıp verme sırasında, konuşurken, çalışma yaparken ya da bağırırken saçılan hava aracılığıyla virüsün bulaşması… Yani bu şart mesafenin de manâlı olduğunu lakin maskenin fazla daha manâlı olduğu anlamına geliyor.”
Ayrıca Prof. Dr. Alper Şener “Virüsün havada kalış süresi kısa aramak, aerosol bulaş seslenmek” dedi ve şu bilgileri paylaştı:
– Bundan Böyle şunu da çok net şekilde biliyoruz, Omicron fazla daha bulaşıcı. Çünkü vaka sayısı artışı, bütün ülkelerde benzer hızda büyüme gösteriyor ve bulaş skorları üç altında beş yukarı aynı… Virüsün havada kalış süresi kısa demek, aerosol bulaş demektir. Bu da diğer varyantlarda görmediğimiz bir şey… Havada kalış süresi kısa olan virüsler, bulaş zincirinde yüksek kapasitede devinim gösteriyorsa taşınmak için damlacığa gereksinim duymazlar.
– Sahiden aerosol yayılma modeli uzun zamandır tartışılan bir konu. Bunu kapalı alandaki dinamikler ile açıklamak kolay lakin açık alanda bunun sebeplerini uygulamak fazla zorlaşıyor. Kapalı alanda partikülün havada kalma süresi bunda etkili olabilir lakin açık alanda fazla öbür faktörler var.
Hacettepe Üniversitesi Aşı Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sezer Okay ise “Virüs içeren damlacıkların havada şu dek vakit asılı kalıyor diye kayıtlı bir vakit tahsis etmek fazla zordur ve daima aynı netice çıkmayabilir” dedi ve ekledi:
“Bu araştırmada da görüldüğü gibi zaman veren çalışmalar genel olarak kontrollü koşullar aşağı yapılan deneyler ile gerçekleşiyor. Ama gerçek hayatta kontrollü şartlar aşağı yaşamamız zor. Virüs içeren damlacıkların ne dek zaman havada kalacağı bulunduğumuz ortamdaki nem, rüzgâr, insan aktivitesi gibi çoğu etkene tarafından değişir. Ama bu incelemeler, virüsün seyri açısından da oldukça manâlı.”
Konu tartışmaya açık ve cevaplanmayı bekleyen fazla pozitif soruyu barındırıyor. Örneğin bugüne dek havalandırmalar fazla manâlı deniyordu lakin araştırmada havalandırma yararlı olmakla birlikte bulaşı önleme konusunda daha eksik etkiye sahip olduğu söyleniyor.
Araştırmadan yola çıkarak aklımdaki tüm soruları Prof. Dr. Alper Şener ve Doç. Dr. Sezer Okay’a sordum. Oldukça manâlı bilgiler verdiler.
DIŞ ORTAM, CESET ISISINDAN DÜŞÜKSE VİRÜS SU BUHARI İLE DAHA UZUN MESAFE GİDER
1-) Omicron dâhil koronavirüsle birlikte hayatımıza giren tüm varyantlar, havada asılı kalıyorlar. Koronavirüs, neden havada fazla ivedi kaybolmayıp, bulaşıcılığını devam ettiriyor? Bunun temel nedeni nedir?
Doç. Dr. Sezer Okay: Aslında havada asılı kalan virüsün kendisi yok, hasta kişi göre öksürme ya da aksırma gibi eylemlerle etrafa yayılan ve virüs içeren çok minik damlacıklar. Bu durum sadece Covid-19’a özgü olmayıp, hava yoluyla bulaşan viral solunum yolu hastalıkları için genel bir durum.
Aktif virüs taşıyan damlacıklar yerçekiminin etkisiyle aşağı içten iner oysa havada kaldığı sürece maske gibi koruyucu ekipmanı olmayan kişiler tarafından solunduğunda hastalığa neden olur.
Prof. Dr. Alper Şener: Örneğin sizin boğazınızda virüs varsa; tavır, öksürme, hapşırma ile ağızdan çıkan gözle görülemeyen salgıya yapışan virüs, havada dış etraf ısısına tarafından mesafe kaydeder.
Dış etraf karoser ısısından düşük ise su buharı ile daha uzun uzaklik, yüksek ise daha kısa mesafe gider. Üst solunum yolu virüslerinde kış aylarında daha sık görülme mekanizması da gerçekte böyledir.
OMİCRON EŞİTTİR KISA TEMAS HIZLI BULAŞ
2-) Araştırmaya kadar havadaki nemin düşük olması virüsün havada kalmasını engelliyor. Bu durumu nasıl düşüncesini açıklamak gerekiyor?
Doç. Dr. Sezer Okay: Havadaki nemin fazla olması damlacıkların uçup gitme hızını azaltacağı için yüksek ıslak ortamlarda damlacıklar daha uzun zaman havada kalabilir.
Çalışmada nemin etkisi incelenmiş oysa nem dışında sıcaklık ve esinti gibi bambaşka değişkenler de ortamda damlacık bulunup bulunmamasını etkiliyor. Çalışmanın daha da genişletilip rüzgârın da etkisini eklemek gerekiyor. Fakat bu haliyle de çalışma bir düşünce veriyor.
Prof. Dr. Alper Şener: Bu şart daha çok aerosol ile bulaş dinamiğini gösteriyor. Bu da Omicron’u farklı bir virüs yapar. Kısa bağlanti, seri bulaş anlamı çıkar. Haliyle bu durum damlacık ile yok, aerosol ile bulaştığının dolambaçlı kanıtıdır fakat gerçi iddialı… Ama bu şart sonuçta bilimsel bir tartışmaya da açık bir saptama…
3-) Çalışmada yüzde 90 nemli bir ortamda ise bulaşıcılıktaki düşüş daha aşamalı olmuş. Aşırı nemli ortamlarda olmamak mı gerekiyor?
Prof. Dr. Alper Şener: Nem bütün virüslerde bulaşı artırır. Çünkü partükül olarak taşınma kolaylaşır. Örnek sauna…
Sahiden salgının başından beri kapalı ortam havalandırması ya da ortamda karbondioksit miktarı 600 ppm üzerine çıkınca koronavirüs bulaşı artar dememizdeki mantık defalarca burada… Hava temizleyicilerin bu nedenle nemden yoksun hava sirkülasyonu sağlamaları da bulaşı eksilmek içindir.
HAVALANDIRMALAR ÇOK ÖNEMLİ
4-) Lakin gerçekleştirilen araştırmada havalandırmanın yararlı olmakla birlikte bulaşı önleme konusunda daha az etkiye sahip olduğunun altı çiziliyor.
Prof. Dr. Alper Şener: Ben buna katılmıyorum, bulunduğunuz dış ortamın nem oranı manâlı… Kuru bir hava varsa haricen örneğin Erzurum, havalandırma çok kayda değer. Fakat İzmir gibi nemli bir hava varsa açık havada, çok kayda değer değil… Bilhassa Omicron vakaları artışı fazla olan illere bu gözle de bakmak lazım.
Doç. Dr. Sezer Okay: Havalandırmanın nasıl yapıldığı da siklet taşıyor. Örneğin bir otelde bütün odalar tek bir havalandırma sistemiyle havalandırılıyorsa ve filtre sistemi yahut bir odada hasta bir kişinin yaydığı virüsleri bütün odalara yayacaktır.
Oysa, pencerelerin açılması biçiminde bulunduğumuz ortamı havalandırma ortamdaki nem miktarını azaltacağı için damlacıkların havada kalma süresini azaltır. Bu durumda tek başımıza değilsek yine maske takmayı unutmamalıyız çünkü hava akımı ile damlacıklar sosyal mesafede bile bize ulaşacaktır.