O gün tarihe Kanlı Pazar diye geçti.Kuzey İrlanda’daki bu durum en karanlık günlerden biri olarak kabul ediliyor.
30 Ocak 1972 sabahı, Derry’nin Cregaan bölgesinde 15 bin dek kişi yurttaşlık hakları yürüyüşüne yeralma için toplandı.
Beş ay önce, Ağustos 1971’de, Kuzey İrlanda’da kuvvet ve bombalı saldırıların artmasından sonra, kolluk güçlerine insanları yargılama süreci olmadan gözaltında tutma yetkisi veren yeni bir yasa geçirilmişti. Hükümet bunun düzeni sağlamanın tek yolu olduğuna karar vermişti.
Kuzey İrlanda Vatandaşlık Hakları Birliği’nin organize ettiği yürüyüş için Derry’de binlerce birey buluşmuştu. Kuzey İrlanda hükümeti bu cins eylemleri yasaklamıştı. Yürüyüşün kontrol altında tutulması için askerler konuşlandırıldı.
NELER YAŞANDI?
Yürüyüş, lokal saatle öğleden sonradan 3’te başladı ve güzergah kent merkeziydi. Ama askerlerin kurduğu barikatlar protestocuları engelliyordu.
Eylemcilerin birçok, bunun yerine Bogside’daki Hür Derry Koşesi’ne (Free Derry Corner) dürüst yönlendirildi. Hür Derry Köşesi, Bogside’da 1969-1972 yıllarında, milliyetçi Katolikler göre bildiri edilen özerk bölgenin başladığı yerdi.
Gençlerden oluşan gruplar ve ordu arasında çatışmaların ardındaki, Paraşütçü Alayı’ndan askerler gözaltı yapmak için harekete geçti. Saat 16.00 öncesinde taşlar atıldı ve askerler de plastik mermiler, göz yaşartıcı gaz ve tazyikli suyla müdahale ederek yanıt verdi. İki eylemci vuruldu ve yaralandı.
16.07’de paraşütçüler, muhtemel olduğunca fazla sayıda eylemciyi gözaltına elde etmek için müdahaleye başladı. 16.10’da askerler alev açmaya başladı. Ordu’nun sunduğu kanıtlara tarafından 21 asker silahını ateşledi ve 108 hakiki mermi atıldı.
İLK TEPKİ NE OLDU?
Alev açılması Derry ve ötesinde yaygın bir öfkeye yol açtı. Dublin’deki İngiltere Büyükelçiliği, kızgın bir topluluk tarafından yakıldı. Kanlı Pazar’dan bir gün sonra hükümet Lord Widgery başkanlığında bir soruşturma açıldığını duyurdu.
Widgery Soruşturması’nda askerler ve İngiliz makamları büyük ölçüde aklandı, ancak askerlerin alev açılması bu raporda “pervasızlık sınırında” bir hareket diye tarımlandı.
Soruşturma sonuçları kurban aileleri kadar kınanırken, yeni bir soruşturma açılması için yıllar süren bir kampanyaya başladılar.
Başbakan Tony Blair, Yargıç Lord Saville’in liderliğinde yeni bir soruşturma başlatıldığını belirtti. 1998’de başlayan soruşturmanın raporu 2010’da tamamlandı. İngiliz hukuk tarihinin en uzun süren soruşturması oldu ve 200 milyon sterlin dolayında para harcandı.
Soruşturmada sonucunda, ölen ve yaralanan hiç kimsenin korkutma oluşturmadığı ve vurulmalarını yasal kılacak herhangi bir şey yapmadıkları bulundu.
Askerlerin alev açmasından önce sivillere dikkat yapılmadığı ve askerlerin hiçbirinin molotof kokteyli ve taş atanlara misilleme olarak ateş açmadıkları belirtildi.
Soruşturmada, “cumhuriyetçi milislerin de ateş açtığı” vurgulanırken, ilk ateşi ordunun açtığı kaydedildi. Dönemin Başbakanı David Cameron da ölümleri “gayri adaletli ve gayrimeşru” olduğunu söylemişti.
SAVILLE’DEN SONRA NE OLDU?
Saville raporunun yayımlanmasının peşinde Kuzey İrlanda Polis Hizmetleri (PSNI) bir suç oluşturan soruşturması başlattı. Tamamlanması yıllar aldı ve dedektifler bulgularını 2016’nın sonlarına dürüst savcılığa sundu.
125 bin sayfadan oluşan dosyayı inceleyen savcılar 14 Mart’ta Asker F adıyla anılan askerin James Wray ve Willeam McKinney cinayetlerinden soruşturulacağını açıkladı.
Asker F’ye Patrick O’Donnell, Joseph Friel, Joe Mahon ve Michael Quinn’i de öldürme girişimi suçlaması yöneltildi. 2 Temmuz 2021’de ise Asker F’nin savcılığın aldığı karar uyarıynca yargılanmayacağı duyuruldu.
Savcılık yazılmış açıklamada, geçtiğimiz günlerde bir başka mahkemedeki Asker A ve Asker C’nin Joe McCann cinayetinden soruşturulmasında kullanılan kanıtların geçersiz sayılması kararının ardından yapılan “özenli değerlendirmenin” arkasında böyle bir hükme varıldığı belirtildi.
Kanıtların, elde edildiği şartlar sebebiyle geçersiz sayıldığı vurgulanmıştı. Kanlı Pazar kurbanlarından birinin dava açılmaması kararına yaptığı itiraz acilen usul yönünden inceleniyor.