İngiltere İlaç ve Sıhhat Ürünleri Düzenleme Ajansı (MHRA), Covid-19 aşısı olduktan daha sonra yaşanan beklenmedik zamanda kanama, daha ağır veya geciken adet dönemlerine dair 37 binden artı tatbik aldı. Bildirim yapanların birçok, değişikliklerin geçici olduğunu ve bir sonraki döngüde adetlerinin normale döndüğünü belirtti.
Ben de çevremdeki pek çok kadından covid aşısı olduktan sonradan regl düzenlerinin değiştiğini ve bu konuda panik yaptıklarını dinledim. İçlerinde menopoza girdim diye panik yapan da var. İşte o şahısların yaşadıklarından birkaç misal hikaye…
YA HAMİLEYİM YA DA MENOPOZA GİRİYORUM
“44 yaşındayım, hayatımın her döneminde regl düzenim hiç şaşmadı. 28 günde bir regl olurum. İkinci doz aşıdan daha sonra olmam gereken ilk adetim gecikti. Bu hiç klasik değildi, “ya hamileyim ya da menopoza giriyorum” dedim kendi kendime. İkisinin de olmasını şu dönemde olmasını istemiyorum fakat fazla panik yaptım ve iki arkadaşımı aradım buluşalım diye. Ciddi bir koşul var diye ikisi evhamlı gözlerle beni dinlerken sorunumu dile getirdim. İkisi de gülmeye başladılar. Meğer onlar da aynı problemi yaşamışlar fakat kasıt verememişler. Benim dek panik olmadıkları için anlatmamışlar bile bize. Ben yine de bir doktora gitmek istediğimi söyledim ve üçümüz beraber hastanenin yolunu tuttuk. Ne menopoza girmiştim ne de hamileydim. Doktor bunun aşıların geçici bir tabi etkisi olabileceğini, kafaya takacak bir şey olmadığını fakat uzun vakit devam ederse bitmiş kontrole gelmemi söyledi.”
KISIR YAPAR DEDİLER, AŞILARDAN HEMENCECIK SONRADAN HAMİLE KALDIM
“BioNTech Türkiye’ye geldiğinde öncelikli grupta yer alıyordum. Yani ülkede birincil mRNA aşısı olanlardan biriyim diyebilirim. Aşıyı olmadan önce fazla tereddütlüydüm lakin her zamanki gibi bilime güvendim. Etrafta dolaşan veri kirliliğine kulak asmadım, okuyup araştırdım. Yakın çevremden “Kısırlık yapıyor, çocuğun olmaz sakın bu aşıyı olma” cümlesini fazla artı duydum. Bana amaçsız gelse de insan bir şeyi çok duyunca ister istemez “Acaba mı?” diyor. İki doz aşımı olduktan sonra regl dönemim ile ilgili hiçbir problem yaşamadım ama 2. dozdan sonra baştan savma ve daha ağır bir adet dönemi geçirdim. Birkaç ay böyle bağdaşmazlık devam etti ve çok moralim bozuldu. Düzeni bozuyorsa doğurganlığı da etkiliyor mu acaba diye tedirgin oldum lakin sonraki ay eski düzenine geri döndü. dahası üzerine hamile kaldım! Bana bu aşı “Kısırlık yapıyor, katiyen yatırma” diyenleri de tek tek arayıp “Tecrübeyle sabit, asayiş berkemal” demeyi de dikkatsizlik etmedim.”
Sosyal medyada da geniş bir şekilde yer alan bu konu aşı karşıtlarını da “Covid-19 aşılarının regl düzenini değiştirip doğurganlığı etkilediğine dair” harekete geçirdi. İngiltere’de önde gelen menstruasyon uzmanlarından biri olan Dr. Victoria Male, Covid-19 aşısı sonrası kadınlarda regl düzeninde minik değişimler yaşanabileceğini ancak bunun kısa sürede normale döndüğünü yani kadınların doğurganlığını etkilemediğini söyledi.
King’s College London’dan Dr Victoria Male, 10.000’den artı kadını kapsayan iki yeni çalışmanın bulgularını gözden geçirdi. Aşının doğurganlık ya da hamilelik üstünde herhangi bir etkisi olduğuna ilişkin ise kanıt bulunmadığını söyledi bu konuda yapılan çalışmaları “güven verici” olarak değerlendirdi.
AŞIDAN DAHA SONRA ADET DÖNGÜSÜNDE DEĞİŞİKLİK OLABİLİR
Dr. Male, British Medical Journal’a (BMJ) yazdığı makalede iki manâlı noktaya değiniyor.
Adet döngüsü izleme uygulaması kullanan yaklaşık 4 bin kadın üstünde yapılan ABD merkezli araştırmada 2403’ü Covid aşısı olmuştu öteki 1556’sı aşısızdı. Veriler, ilk koronavirüs aşısının genelde bir sonraki adet dönemin zamanlaması üstünde hiçbir etkisi olmadığını gösterdi. 2. doz aşıdan sonra ise ortalama olarak yarım jurnal bir gecikmeli adet dönemi ile ilişkilendirildi. Ancak bir takım kişilerde biraz daha büyük değişimler yaşandı.
En fazla etkilenen kadınlar ise benzer adet döngüsünde her iki dozu olan 358 kişilik bir gruptu. Benzer döngüde iki doz aşı yaptıran kadınlar regl döngülerinde iki jurnal bir gecikme yaşadıklarını belirttiler.
Dr. Male yaşanan sorunların öteki aşılarla ve Covid’in kendisi de dahil elde etmek üzere geçirilen hastalıklarla, keza doğum kontrol yöntemi kullanımı ve gerginlik gibi öteki faktörlere de bağlı olabileceğine değiniyor.
Oregon Sıhhat ve Bilim Üniversitesi’nden araştırmacılara tarafından, aşılanmamış 25 kadından biriyle karşılaştırıldığında aşılanmış her 10 kadından birinin döngü uzunluğu sekiz günden fazla değişti. Fakat iki döngüden sonradan adet düzenleri normale döndü.
Dr Male’nin bahsettiği ikinci alıştırma ise 5.688 Norveçli kadınla yapıldı. Bu araştırma adet döneminin doğal olarak ne dek değişebileceğini ortaya hazırlamak için yapıldı. Yüzde otuz dokuzu ilk aşı dozundan sonradan bir adet döneminde değişim gördüklerini ve yüzde 41’i ise ikinci dozdan sonra bir değiştirme olduğunu bildirdi. En yaygın olarak bildirilen değişiklik ise normalden daha ağır bir adet dönemdi.
% 39 AŞIDAN ÖNCE DE DÖNGÜLERİNDE DEĞİŞİKLİK OLDUĞUNU BİLDİRDİ
Dr Male, kadınların yüzde 38’inin Covid aşısı yaptırmadan önce de olağan döngülerinde bir değiştirme olduğunu bildirdiği, böylece aşılanmadan kaynaklanan adet döngüsü bozulmasındaki artışın önemsiz göründüğünü söyledi.
Özetle Dr. Male, “Aşılamadan daha sonra adet döngüsünde şansın dönmesi meydana gelebilir oysa bunlar doğal döngüye bakılınca küçük değişimler ve çabuk normale dönüyor” diyor ve kadınların endişelerinin daha çok “Covid-19 aşılarının bayan kısırlığına niçin olduğuna dair yanlış bilgiden kaynaklandığını ekliyor.
Adet döngüsünün uzunluğu her kadında değişir fakat sıradan 28 günde birdir. Lakin 21 gün ya da 40 gün sürmesi de alışılmadık kabul edilmez. 45 yaşın aşağı kadınlarda adetlerinin bir anda düzensizleşmesi, 21 günden daha sık ve 35 günden daha eksik olması, adetlerinin yedi günden uzun sürmesi ve en kısa ve en uzun adet döngüsü arasındaki minimum 20 günlük ayrım olması durumunda bir doktora başvurulmalı. Yamalı adetler kadınların hamile kalma olasılıklarının en yüksek olduğu yumurtlamayı doğru bir şekilde peşine düşüp takip etmeyi zorlaştığı için gebe kalmaya çalışırken de sorunlara yol açabilir.
Hem bu araştırmanın sonuçlarını ayrıca de ülkemizdeki durumu değerlendirmek için Bayan Doğum Uzmanı Dr. Kağan Kocatepe, Doç. Dr. Telce Ayşen Küçükceran ve Bayan Hastalıkları ve Bütünleyici Tıp Uzmanı Doç. Dr. Pınar Yalçın Bahat ile konuştuk. İşte aklımıza takılan o sorular ve cevapları…
Aşının doğurganlık veya hamilelik üstünde herhangi bir etkisi olduğuna ilişkin bir çalışma ya da kanıt var mı?
Kağan Kocatepe: Aşı sonrası kadınlarda adet düzensizliği ortaya çıkabilir. Adet düzeni de natürel ki doğurganlıkla ilişkilendirildiği için, insanların doğal olarak aklında doğurganlıkta bir sorun yaratabilme ihtimali geliyor. Fakat pandemide olduğumuz son 2 yıldır dünya üzerinde gebe kalamama oranlarında herhangi bir şekilde bir çoğaltma gözlenmiş yok. Bu gözleme ben de sahibim. Yani örneğin tüp bebek merkezlerinde bir mucizevi yoğunlaşma yok. Bununla ilgili yapılan incelemeler fazla kısıtlı sayıda olsa da, mevcut yapılan çalışmalar aşıların doğurganlık üzerine herhangi bir olumsuz etkisi olmadığı yönünde.
Telce Ayşen Küçükceran: Ilk Önce şunu mutlaka belirtmem gerekir oysa bugüne değin Covid-19 dahil herhangi bir aşının bayan veya erkekte kısırlığa yol açtığına dair kanıt mevcut yok. Bu konuyla ilgili yayılan dezenformasyon, bilim insanlarını bunun kanıtı incelemeye yöneltti. Mayıs ve Haziran 2021’de İsrail’de yapılan iki çalışmada tüp bebek yapılan hastaların aşı öncesi ve sonrası yumurta kapasitesi, yumurta gelişimi, döllenme, embriyo kaliteleri ve hamilelik oranları inceledi ve arada herhangi bir fark olmadığı saptandı. Keza istenmeyen gebelik oranı aşılanan ve aşılanmayan kadınlar karşılaştırıldığında benzer orandaydı.
Covid-19 aşılarının niçin regl gecikmesine neden olduğu biliniyor mu? Neden bir takım kadınlarda hiçbir sorun yaşanmazken bazılarında bu etkiler görünüyor? Psikolojik olabilir mi?
Telce Ayşen Küçükceran: Aşıya karşısında oluşan bağışıklık yanıtının adet gecikmesi ya da geçici uyumsuzluk yarattığı düşünülüyor. Aşıya karşısında bağışıklık yanıtı kişiden kişiye değişiyor, bunu aşı sonrası oluşan öbür antikor seviyelerinden biliyoruz. Adet döngüsü fazla alıngan bir hormonal döngüdür. Pandemi sürecindeki gerginlik, hayat tarzı değişikliği ve hastalığın kendisinin de adet düzenini etkileyebileceği düşünülüyor.
Kağan Kocatepe: Bizim ülkemizde Sinovac ve Biontech aşısı yapılıyor, yurt dışarıda Moderna, Astra-Zeneca gibi aşılar da var. Benim gözlemlediğim kadarıyla, Sinovac ardından herhangi bir adet düzensizliği olmuyor ama Biontech aşı uygulamasının derhal sonrasındaki ilk adet kanamasının uzun sürmesi ya da aşıdan hemen daha sonra lekelenme ya da beklenen adetin gecikmesi gibi şikayetler eksik da olsa görülüyor. Bunun mekanizmasını anlamak için hemen şimdi daha erken olduğunu düşünüyorum lakin bunun daimi bir tesir yaratma olasılığı yokmuş gibi görünüyor, zira bir-iki adet döngüsü sonunda her şey her tarafta yoluna giriyor.
Pınar Yalçın Bahat: Aşılar ile ilgili ayrıca ülkemiz kadınları üstünde yapılan incelemeler hem de uluslararası öyle çok egzersiz aşı olmanın verdiği stresin önemli anlamda adet düzensizliğine sebep olduğunu gösteriyor. Aynı bulguların tetanoz gibi diğer aşılar sonrası da gözlendiği gösterilmiş. Psikolojik olarak adet döneminde etkilenme olması ile birlikte uzun vadede etkileri ile ilgili gelecekte yapılacak olan incelemeler ışık tutacaktır.
Sadece adet döneminde geç kalma değil aşı sonrası daha yoğun kanama ve ağrılı regl dönemlerinden yakınanlar da var. Bunun nedeni nedir?
Pınar Yalçın Bahat: O Kadar çok kadında esas bulgu özellikle lekelenme ve ara kanamalar olmakla birlikte bunun yanında sancı yaşamaya başlayan ve kanama rutini ve miktarı değişen kadınlar da var. Bunun altındaki asıl mekanizma tamamiyle aydınlatılmamış olmakla birlikte bilhassa değişik immünolojik mekanizmaların yer aldığı düşünülmekte. Aynı şekilde ağrılı otoimmun hastalığı olan kişilerde de sadece aşı değil rahatsızlık sonrası da hissettikleri ağrı düzeyinin azalma veya artış eğiliminde metamorfoz gösterdiği biliniyor. Özellikle hastalık ve veya aşı sonrası birincil üç ayda bu semptomlar yoğun olarak görülürken öyle çok kadında kalıcı olmadığı ve düzeldiği gözlenmekte.
Başka aşılar da adet döngüsüne tesir ediyor mu? Mesela grip aşısı ile ilgili böyle şikayetler de oluyor muydu?
Kağan Kocatepe: Bağışıklık sistemini harekete geçiren veya etkileyen her türlü çare, bunlar aralarında grip aşısı da dahil aşılar, kortizon tedavisi, hormon tedavisi, kemoterapi vb. etkenlerin tümü adet kanaması değişikliklerine niçin olabilir çünkü adet mekanizmasının birincil basamağı zaten beyinde başlıyor. Bağışıklık sistemi de beyinden yönetildiği için bu mekanizmayla hipotalamo- hipofizer sistem değişiklikleri sonucunda aşının veya saydığımız tedavilerin ardından adet kanaması değişiklikleri meydana gelebilir.
Telce Ayşen Küçükceran: Bu konuda HPV aşısı ile ilgili yapılan bir Japonya çalışması var. Araştırma sonuçlarına tarafından HPV aşısı milli aşı programına girdikten daha sonra asi sonra geçici adet düzensizlikleri gözlenmiş.
Pınar Yalçın Bahat: Covid aşılarının böylece çok bulgusu grip ve tetanoz aşısı gibi diğer aşılarda da nadir de olsa gözlenebiliyor. Bunlar ile ilgili aynı sonuçların olduğunu belirten yayınlar var.
Aşı sonrası bir iki ay geç kalma yaşandığında doktora muayene edinmek gerekir mi yahut azıcık takip edip duruma tarafından mi hareket edilmeli?
Pınar Yalçın Bahat: Her kadın adet döngüsünün bir yılında bir defa adet düzensizliği yaşayabilir ama bu ahenksizlik bitmiş ediyor ve 2 aydan daha uzun süreli hala geliyorsa sebebi ne olursa olsun mutlaka doktor kontrolünden geçilmelidir.
Kağan Kocatepe: Aşı sonrası adet sorunları olduğu vakit, bir veya iki adet döngüsü her tarafında bunların olabileceğini kabul etmekte avantaj var. Fakat tabii ama adet gecikmesi söz konusu olduğunda bilhassa hamilelik düşünen bir kadının bunun aşıya tabi bir geç kalma olduğunu düşünmek yerine gebeliğe emrindeki bir gecikme olacağını dikkate alması önemlidir.
Size aşı sonrası adet düzensizliği sebebiyle hasta geliyor mu?
Pınar Yalçın Bahat: Bilhassa aşılama sonrası birincil dönem değerli sağlık durumu çalışanlarımızdan adet düzenliği ile gelen çok hastamız oldu. Gelen hastaların o kadar çoğu adet tarihinin değiştiğini erken veya beklenenden geç olduğunu belirtirken bir kısmı ise özellikle lekelenme tarzı ara kanamaları olduğu ifade etti. Aynı şikayetleri covid hastalığı geçiren hastalarda fazla daha yoğun olarak gözlemledik. Bir kısım hastamızda ise daha önce hiç adet sancısı yaşamamış olmasına karşın aşı ve bilhassa hastalık sonrası 3 ila 6 ay aralarında değişen sürelerde adet sancısı olduğunu ancak bunun süre içinde düzeldiğini gözlemledik.
Yamalı periyotlar, kadınların gebe kalma olasılıklarının en yüksek olduğu yumurtlamayı dürüst bir şekilde peşine düşüp takip etmeyi zorlaştığı için hamile kalmaya çalışırken de sorunlara yol açabilir mi? Bunun önlemek için neler yapılabilir?
Kağan Kocatepe: Ilk Önce aşının gebe kalamamaya yol açma ihtimali olduğu endişesinden uzak durarak işe başlamakta avantaj var. Çünkü şunu biliyoruz ancak üzüntü de hipotalamo-hipofizer sistemi etkileyerek yumurtlama mekanizmasının sekteye uğramasına ve bu nedenle adet düzensizliğine ve hatta gecikmesine niçin olabilir. Aşının yaşam kurtarıcı bir şey olduğunu bundan böyle görüyoruz, aşıdan sonradan Corona vefat oranları keskin olarak azaldı.
Bence aşı sonrası birincil 3 ayda yumurtlama dönemini tespit etmek için ‘Yumurtlama monitörü’ adı bahşedilen idrar testlerinden faydalanılabilir. Hatta burada anne aday adayı yumurtlamasının olduğunu gözleriyle de görür görmez rahatlamış olacaktır. Yumurtlama olmazsa kuşkusuz doktoruna gitmeli lakin bunun aşıya bağlı olmaktan daha fazla aşının yarattığı kaygıya tabi olabileceği de göz önünde bulundurulmalıdır.
Pınar Yalçın Bahat: Adet düzensizliği başlı başına doğurganlık teşkil etmesi nedeni ile gebeliği zorlaştırır. Ahenksizlik yumurtlama takibini ve embriyonun yerleşeceği rahim iç dokusunda sorun olabileceğini de göstereceği için dikkat olunmalıdır. Özellikle aşı olunan dönemde korunmak ve ivedi bir koşul yahut veya infertilite tedavisi alınmıyorsa hamilelik planının 2-3 ay kadar ertelemek daha dürüst bir seçim olabilir.
Oysa unutulmamalıdır fakat keza hamilelik hem de gebelik devamı için en önemli faktörlerden biri de gerginlik olduğu için özellikle aşı sonrası dönemde olumsuzlukları düşünerek gerginlik odaklı olmamalı daha pozitif düşünerek kortizol seviyemizi ideal seviyede tutmaya itina göstermeliyiz.
Telce Ayşen Küçükceran: Aşının yaptığı bu emrindeki etki nadir ve geçicidir. Hamile kalmaya çalışan her bayan aşılanmalıdır çünkü gerçekleşme ihtimali düşük ve doğurganlığı etkilemeyen olası bir emrindeki etki için aşılanmamak fazla ciddi bir riski almak aramak. Aşılar hayatımıza girdiğinden beri anne aday adaylarında “acaba aşı gebe kalamamaya neden olur mu?”, anne adaylarında da “acaba aşının bebeğe bir zararı olur mu?” endişesi var.
Yapılan incelemeler kısıtlı ve sadece 2 yıllık bir zaman diliminde biriktirilen gözlemleri içerse de, aşılar genital sistem ve doğurganlık üzerine uzun vadeli ve daimi ciddi sorunlara yol açacak gibi gözükmüyor. Natürel oysa aşı karşıtı olanların farklı alanlara yönlendirilmiş negatif yorumları var fakat bunlar başlıca bilimsel çalışmalara dayanmadan yapılmış yorumlar olduğu için bunlara dikkatle yakınlaşmak gerekir.